, April 30, 2014 3:46:30 PM
BS. Hồ Ngọc Minh
Aspirin là thuốc tiên lại rẻ tiền.
Mỗi năm trên toàn thế giới, người dùng tiêu thụ khoảng…80 tỉ viên, tức 40 ngàn tấn aspirin dưới các thương hiệu khác nhau để trị đau nhức, sốt, phòng ngừa trụy tim và một số ứng dụng khác.
Aspirin thật ra là tên thương hiệu và đã trở thành một từ thông dụng trong đời sống của nhân loại. Thuốc thuộc nhóm hóa chất có tên là salicyclates, nhưng lại có nguồn gốc từ thảo mộc, xuất phát từ vỏ của cây liễu, willow.
Khoảng thế kỷ thứ 5 trước Công Nguyên, cha đẻ của Tây Y là Hippocrates đã giảng dạy về hiệu nghiệm của việc giảm đau, giảm sốt của chất bột lấy từ vỏ cây liễu willow và công dụng nầy được áp dụng qua nhiều thế kỷ cho đến khoảng thập niên 1850's khi các nhà hóa học Pháp và Đức đã tìm cách tinh chế ra chất acetylsalicyclic acid và năm 1897 được hãng Bayer bán dưới thương hiệu "Aspirin" cho mãi đến năm 1917 thì hết hạn độc quyền.
Sau khi thuốc acetaminophen (Tylenol) ra đời năm 1956 và thuốc ibuprofen (Motrin) vào năm 1969 thì thuốc aspirin tạm lùi dần vào bóng tối. Vào thập niên 1970-1980 các nghiên cứu y khoa sớm cho thấy aspirin có khả năng chống đông máu và có thể dùng để giảm nguy cơ bị đột quỵ tim hay nguy cơ tai biến não, aspirin lại trở ra sân khấu và ngày càng nổi tiếng cho tới nay.
***
Để hiểu tại sao thuốc aspirin lại có nhiều tác dụng tốt như thế, chúng ta cần hiểu thêm về cơ chế gây ra đau nhức, nóng sốt, và máu đông trong cơ thể con người.
Chủ yếu có hai nhóm chất do cơ thể sản xuất ra từ... chất béo tốt, omega-6 gọi là prostaglandins và thromboxanes. Chất prostaglandin tiết ra khi cơ thể bị đau, bị thương, bị viêm, bị sốt. Chất prostaglandin còn đóng vai trò trung gian khi có sự tiếp cận của hai tế bào lạ với nhau, thí dụ như khi bị vi trùng xâm nhập cơ thể, khi cơ thể bị chấn thương bầm dập, khi tế bào ung thư bám vào tế bào khỏe mạnh, hay khi thai nhi bám vào tử cung…
Còn chất thromboxane làm cho máu đông lại qua tác động cho các tiểu cầu platelets dính chùm với nhau khi cơ thể bị thương tích, xuất huyết làm cầm máu nhanh. Ngoài ra, prostaglandin còn bảo vệ cho thành bao tử được dày thêm và không bị ăn mòn bởi chính… acid tiết ra từ bao tử. Còn chính chất thromboxane lại là con đẻ được biến ra từ chất prostagladin. Có nghĩa là, chúng ta sống không thể thiếu các chất prostaglandins nầy vì chúng được sản xuất ra để bảo vệ cơ thể của chúng ta. Tuy nhiên, nhiều khi các chất này tiết ra hơi nhiều hơn cần thiết làm cho ta khó chịu vì đau nhức, nóng sốt, hay dễ bị nghẽn tim mạch vì máu đông, và mình không muốn như vậy. Thuốc aspirin bằng cách giảm hay chặn đứng sự sản xuất của hai chất, "chất làm đau, làm sốt prostaglandins", và "chất làm máu đông thromboxanes" đưa đến những hiệu ứng phải gọi là "tuyệt diệu".
Thuốc aspirin và các loại thuốc giảm đau, giảm viêm sưng được chế ra sau này như ibuprofen (Motrin), Naprosyn (Naproxen) v.v… thuộc vào một nhóm thuốc gọi là NSAIDS (nonsteroidal anti-inflammatory drugs, dịch nghĩa là, thuốc chống viêm sưng không thuộc nhóm steroids, đọc là “n-seds”). Tất cả thuốc NSAIDS đều có tác dụng chống đau nhức, chống viêm sưng, chống sốt, có cùng một phản ứng phụ chính là làm cho máu chảy không đông và xuất huyết bao tử vì chúng chống lại chất prostaglandins. So với các thuốc khác trong nhóm NSAIDS được phát minh sau này, yếu điểm và cũng là “yêu” (ưu) điểm của thuốc aspirin là tác dụng chống đau, chống viêm sưng của nó tuy không mạnh bằng các thuốc kia nhưng tác dụng làm loãng máu lại hữu hiệu hơn ở liều lượng thấp từ 40 mg đến 81 mg là đủ. Trong khi thuốc aspirin ở liều lượng thấp (low-dose aspirin) bảo vệ cơ thể khỏi bị trụy tim vì nghẽn mạch máu, thì các thuốc khác trong nhóm NSAIDS dùng kinh niên có thể gây ra trụy tim!
Một cách tóm tắc, công dụng của thuốc aspirin, ở liều lượng thấp gồm có:
1. Ngăn ngừa trụy tim và tai biến não: Từ những năm 1980 các nghiên cứu y khoa đã chứng minh lợi ích của thuốc aspirin trong việc phòng chống đột trụy tim và quỵ não. Những người có nguy cơ bị đột quỵ tim do hội chứng “mỡ, đường, máu” đưa đến, đàn ông từ tuổi 45 và phụ nữ từ tuổi 55 trở lên được khuyên nên dùng thuốc aspirin, low dose, 81 mg mỗi ngày, trừ trường hợp có phản ứng phụ như bị chảy máu đường ruột, hay bị dị ứng thuốc. Những người đã từng bị đột quỵ tim, được khuyên phải dùng aspirin sau khi trải qua phẫu thuật thông tim để phòng ngừa tái phát.
2. Giảm nguy nguy cơ bị một số ung thư, cụ thể là ung thư ruột già. Những nghiên cứu mới nhất còn cho biết aspirin còn có khả năng giảm nguy cơ bị tái phát hay di căn của ung thư ruột già.
3. Tăng khả năng phôi thai bám vào tử cung trong lãnh vực thụ thai nhân tạo.
4. Giảm nguy cơ bị tăng huyết áp cho sản phụ trong thời kỳ mang thai (pregnancy induced hypertension).
5. Trị đau nhức, đau đầu, giảm sốt tuy không hữu hiệu bằng các loại thuốc đã đề cập ở trên nhưng cho những cơn đau nhẹ aspirin có thể dùng nếu không có những thứ khác như ibuprofen. Dù sao trên 2500 năm, khởi đi từ vỏ cây liễu, đây là công hiệu chính của nó.
Thuốc aspirin hiện nay là thuốc tiên của trời ban cho. Mặc dù thuốc aspirin có thể mua được mà không cần toa bác sĩ ở giá rẻ mạt nhưng không phải vì thế mà mình… chạy lẹ đi mua thuốc... tiên. Ngoài phản ứng phụ làm chảy máu đường ruột, aspirin còn có những phản ứng phụ khác tuy hiếm, nhưng có thể nguy hiểm đến tính mạng. Vì thế trước khi dùng thuốc aspirin, bạn luôn luôn nên tham khảo trước với các bác sĩ gia đình.
